Công nghệBlockchain:Hiểu lầm vềtính chất phân tán vànhững khía cạnh bịbỏqua

Trong những năm gần đây, blockchain thường được mô tả như một công nghệ "sổ cái phân tán" (distributed ledger), tạo nên hình ảnh về một hệ thống minh bạch và phi tập trung. Tuy nhiên, định nghĩa này đã vô tình che khuất những đặc tính phức tạp hơn của blockchain. Thực tế, blockchain không đồng nghĩa với phân tán hóa dữ liệu, và việc áp dụng nó trong các mô hình tập trung vẫn đang phát triển mạnh mẽ. Bài viết này sẽ phân tích sự khác biệt giữa blockchain và khái niệm phân tán, đồng thời làm rõ những ứng dụng thực tiễn khi công nghệ này không tuân theo nguyên tắc phân quyền.

Blockchain không phải là sổ cái phân tán
Nhiều người nhầm lẫn rằng blockchain luôn yêu cầu một mạng lưới phân tán với hàng nghìn node xác thực giao dịch. Trên thực tế, kiến trúc blockchain có thể tồn tại dưới dạng private blockchain (blockchain riêng tư) hoặc consortium blockchain (blockchain liên hợp), nơi chỉ một nhóm tổ chức được ủy quyền mới có quyền ghi dữ liệu. Ví dụ điển hình là hệ thống Hyperledger Fabric của IBM, nơi các thành viên được xác thực danh tính trước khi tham gia mạng lưới. Trong những trường hợp này, dữ liệu không được phân tán rộng rãi mà chỉ lưu trữ trên các máy chủ được chọn lọc.

Cơ chế đồng thuận linh hoạt
Yếu tố then chốt khiến blockchain không cần phân tán nằm ở các thuật toán đồng thuận (consensus algorithm). Khác với Proof of Work (PoW) hay Proof of Stake (PoS) yêu cầu sự tham gia của nhiều bên, các mô hình như Practical Byzantine Fault Tolerance (PBFT) cho phép xác thực giao dịch thông qua số lượng node hạn chế. Chẳng hạn, Ripple (XRP) sử dụng cơ chế đồng thuận dựa trên danh sách các validator được tin cậy, giảm thiểu đáng kể nhu cầu phân tán tài nguyên.

Ứng dụng trong quản trị tập trung
Các chính phủ và doanh nghiệp lớn đang triển khai blockchain không phân tán để tăng cường bảo mật. Ví dụ tại Việt Nam, Ngân hàng Nhà nước đã thử nghiệm hệ thống Liên ngân hàng dùng blockchain riêng tư, nơi dữ liệu chỉ được chia sẻ giữa các ngân hàng thành viên. Mô hình này loại bỏ rủi ro từ hacker nhờ hạn chế quyền truy cập, đồng thời vẫn tận dụng được ưu điểm về tính bất biến (immutability) của blockchain.

Vai trò của Smart Contract trong hệ thống đóng
Hợp đồng thông minh (smart contract) vẫn hoạt động hiệu quả ngay cả khi không có sổ cái phân tán. Trong lĩnh vực bảo hiểm, các công ty như Bảo Việt đã ứng dụng smart contract trên nền tảng blockchain riêng để tự động hóa quy trình giải quyết yêu cầu bồi thường. Vì chỉ có bên liên quan mới xem được điều khoản hợp đồng, tính riêng tư được đảm bảo cao hơn so với blockchain công khai.

Thách thức về niềm tin và minh bạch
Việc loại bỏ yếu tố phân tán đặt ra câu hỏi về tính khách quan của hệ thống. Nếu chỉ có 3-5 node kiểm soát toàn bộ mạng lưới, khả năng thao túng dữ liệu sẽ tăng lên. Để giải quyết vấn đề này, nhiều giải pháp hybrid (lai) đã ra đời, kết hợp giữa tính tập trung trong vận hành và phân quyền trong xác thực. Ví dụ, hệ thống quản lý hộ tịch điện tử của Estonia cho phép công dân kiểm tra lịch sử truy cập dữ liệu dù hệ thống chủ yếu do chính phủ kiểm soát.

Xu hướng phát triển trong tương lai
Theo báo cáo của Gartner, đến năm 2025, 70% doanh nghiệp sẽ ưu tiên triển khai private blockchain thay vì mạng lưới công cộng. Lý do nằm ở nhu cầu tuân thủ quy định (compliance) và kiểm soát dữ liệu nhạy cảm. Các nền tảng như Corda tập trung vào việc tạo ra "blockchain không blockchain" – nơi tính năng chính là xác thực đa bên mà không cần sao chép dữ liệu toàn cầu.

Kết luận
Blockchain cần được nhìn nhận như một công nghệ đa chiều thay vì gắn chặt với khái niệm phân tán. Từ hệ thống thanh toán nội bộ đến quản lý chuỗi cung ứng, khả năng tùy biến của blockchain đang mở ra kỷ nguyên mới cho cả mô hình tập trung lẫn phi tập trung. Việc hiểu rõ sự khác biệt này sẽ giúp các nhà hoạch định chính sách và doanh nghiệp ứng dụng công nghệ một cách hiệu quả, phù hợp với nhu cầu thực tế.